Waarom bacteriën van oorlogswonden houden

Bacteriën zijn overal om je heen, rond je en zelfs in je. Eigenlijk overal. De meeste zijn onschadelijk, sommige zijn nuttig en andere kunnen gevaarlijk zijn als ze in het verkeerde deel van je lichaam terechtkomen. Voor de ontdekking van het antibioticum stierven velen aan de complicaties als gevolg van milde ziekten of kleine wonden. Antibiotica brachten een medische revolutie teweeg. Hun efficiëntie neemt echter snel af omdat bacteriën er steeds meer resistent tegen worden.

Zoals alle levende wezens passen bacteriën zich aan nieuwe omgevingen aan. Elke keer dat ze aan antibiotica worden blootgesteld, is er een kleine kans dat ze overleven. Met het wijdverbreide gebruik van antibiotica van de afgelopen decennia konden bacteriën hun resistentie te verhogen. Dat vormt een ernstig en complex probleem. En in conflictgebieden – zoals sommige regio’s in het Midden-Oosten – is dat probleem nog complexer.

Oorlogswonden zijn enorm risico

"Als je een oorlogswond oploopt, loop je ook een enorm risico op een bacteriële infectie", zegt dokter Jorgen Stassijns, die de initiatieven van Artsen Zonder Grenzen coördineert om grip te krijgen op het probleem van de antibioticaresistentie. "Een kogel of een granaatscherf scheurt je huid open waardoor bacteriën gemakkelijk in het lichaam glippen. De kans op een infectie is enorm."

Waleed liep in 2016 op straat in de Jemenitische stad Ibb toen een vliegtuig het vuur opende. Een muur stortte in waardoor zijn kaak en been ernstig gewond raakten. Hij werd opgenomen in de kliniek voor plastische chirurgie van Artsen Zonder Grenzen in Amman, Jordanië. Waleed is nog niet helemaal hersteld. Dat komt niet door de verwondingen als gevolg van de ingestorte muur. Hij raakt maar niet verlost van infecties, want de bacteriën zijn resistent tegen zijn medicatie.

Microbiologische tests

Hoe behandel je een patiënt met een bacteriële infectie waartegen antibiotica resistent zijn? Er bestaan gelukkig soorten antibiotica. Als je resistent bent voor het ene type betekent dat niet dat een ander type niet werkt. In een laboratorium kan je precies achterhalen welke bacterie de infectie aansteekt en tegen welke antibiotica ze resistent is. Het ziekenhuis in Amman is een van de weinige in de regio met zo’n lab.

"De meeste van onze patiënten zijn antibioticaresistent", zegt laborant May Al Asmar. "Dat komt omdat ze uit oorlogsgebieden komen, waar ze niet de juiste antibiotica kregen. We doen hier aan plastische chirurgie. De meeste stalen die we verwerken zijn bot of zacht weefsel van geïnfecteerde delen. We zoeken tot we het juiste antibioticum voor een infectie kunnen bepalen."

Het opzetten van een laboratorium voor microbiologische tests is niet eenvoudig op plaatsen waar geweld voorkomt. Hoewel de nodige apparatuur niet bijzonder duur of complex is, moet de ruimte goed ingericht zijn en je hebt getrainde medewerkers nodig.

Procedures

Ook het bewustzijn over antibiotica verhogen, is essentieel. Dokter Marwa Qasim Mohammed nam deel aan een preventieprogramma van Artsen Zonder Grenzen. "Vroeger schreven we de patiënt antibiotica voor zonder na te denken over het type infectie. Nu volgen we eerst een protocol dat het juiste antibioticum definieert.”

Daarnaast is het van cruciaal belang dat deze resistente bacteriën niemand anders besmetten. "Hygiëne is belangrijk", zegt Fatima Salim Younis, verantwoordelijk voor infectiepreventie en -controle in het ziekenhuis in Mosoel, Irak waar patiënten revalideren na een operatie. "Het belangrijkste doel van ons programma is het personeel, de patiënten en de bezoekers te beschermen. De juiste procedures toepassen in een stad als Mosoel vormt een uitdaging. De ziekenhuizen zijn overbezet en veel procedures zijn onduidelijk of worden niet toegepast. Bovendien ontbreekt het de medewerkers aan het nodige bewustzijn.”

Ook patiënten moeten verantwoordelijkheid dragen

Een van de grootste uitdagingen betreft de patiënten zelf. Vaak zijn ze het niet gewoon om zich aan strikte regels te houden. In veel landen in het Midden-Oosten verkopen apothekers antibiotica zonder voorschrift. "Patiënten denken dat het niet uitmaakt wat voor antibiotica ze innemen”, zegt Amal Abed, een gezondheidswerker in een van de ziekenhuizen van Artsen Zonder Grenzen in Gaza. Het behandelt bijna uitsluitend patiënten die zijn neergeschoten aan de grens met Israël. Hun verwondingen vergen net een weloverwogen gebruik van antibiotica. "Ik leg altijd uit dat antibiotica alleen voorgeschreven mogen worden als ze echt nuttig zijn voor je lichaam."

De rol van gezondheidspromotoren is van vitaal belang, zowel om patiënten te helpen de behandeling te begrijpen als om hen te helpen de nodige maatregelen voor infectiepreventie en -controle te aanvaarden. Sommige maatregelen kunnen vrij drastisch lijken, zoals de isolatie van een patiënt bijvoorbeeld. 

"Als patiënten wordt verteld dat ze geïsoleerd moeten worden omdat hun infecties veroorzaakt worden door resistente bacteriën, beginnen ze zich zorgen te maken", zegt Amal. "Maar we vertellen ze dat ze nog steeds hun normale leven kunnen leiden en dat mensen hen kunnen bezoeken. Wanneer ze zich realiseren dat alles normaal is dan accepteren ze dat.”

Amal ziet de impact van gezondheidspromotie op patiënten. "Ik heb gemerkt dat patiënten na het bijwonen van onze sessies hun situatie anders benaderen en die info zelf zullen doorgeven aan andere  patiënten", zegt ze.

Van belang voor iedereen

Want het is heel belangrijk om zoveel mogelijk info te verspreiden over, want het probleem gaat de hele maatschappij aan, niet enkel de projecten van Artsen Zonder Grenzen of zelfs maar de ziekenhuizen in het algemeen. "Artsen zonder Grenzen kan slechts een klein deel van het probleem van antibioticaresistentie proberen aan te pakken," zegt dokter Jorgen. "We hebben zeer weinig invloed op particuliere zorgverleners, die in veel landen het grootste deel van het gezondheidszorgsysteem uitmaken. En het overgrote deel van de antibiotica wordt niet eens gebruikt in de geneeskunde, maar in de veeteelt en de landbouw, waarover we niets te zeggen hebben natuurlijk. Wat we proberen te doen in al onze projecten kan een groot verschil maken in onze eigen faciliteiten, maar er is veel meer nodig om het probleem van antibioticaresistentie in zijn geheel aan te pakken.”

Ondanks de complexiteit van antibioticaresistentie en ondanks de vele uitdagingen waarvoor we staan, probeert Artsen Zonder Grenzen haar rol te spelen in de wereldwijde strijd tegen antibioticaresistentie en zetten we ons de komende jaren in om meer te doen. Antibiotica zijn voor onze patiënten en artsen te belangrijk om deze strijd te verliezen.