Data gebruiken om epidemieën te bedwingen

Wanneer er een epidemie uitbreekt, doen projectteams een beroep op epidemiologen om uit te zoeken waar en hoe snel een ziekte zich verspreidt en hoe ze gestopt kan worden. Die informatie wordt verkregen op basis van data die zorgvuldig genoteerd worden door klinisch personeel, gezondheidspromotoren of outreachteams, en daarna verwerkt worden door een epidemioloog en diens team. Epidemiologen zijn dan ook van cruciaal belang om te begrijpen wat er bij een bevolking gebeurt en hoe die informatie gebruikt kan worden om individuele patiënten te helpen.

De Belgische epidemioloog Neil Saad is net terug van zijn tweede missie en legt uit waar zijn passie voor terreinwerk vandaan komt.

Waar hoorde je over Artzen Zonder Grenzen als potentiële werkgever?

Toen ik Gezondheidswetenschappen studeerde in Londen ging ik naar de wetenschapsdagen van Artsen Zonder Grenzen en ik vond het fascinerend wat ik daar zag. In de academische wereld pas je concepten toe om te rapporteren over beleidsveranderingen of wijzigingen op het vlak van methodologie, zij het meestal over verschillende jaren of zelfs decennia. Het was een verademing om te zien hoe de concepten waarover ik leerde door Artsen Zonder Grenzen werden toegepast op bevolkingsgroepen in nood, met een bijzonder directe impact. Nadat ik mijn diploma in epidemiologie behaalde, specialiseerde ik me in de analyse van gegevens over besmettelijke ziekten, wat me nog meer overtuigde van het feit dat ik voor Artsen Zonder Grenzen wilde werken.

Wat houdt het werk van een epidemioloog bij Artzen Zonder Grenzen in?

Een epidemioloog ontwerpt studies of systemen voor gegevensinzameling en analyseert de data om beter te begrijpen wat er bij een bevolking gebeurt. Bij Artsen Zonder Grenzen betekent dat protocollen schrijven die de planning en opzet van een onderzoek weergeven, alle vormen ontwikkelen en beheren die gebruikt worden om de informatie te vergaren, personen opleiden over de manier van gegevensinzameling, de databasesystemen up-to-date houden, toezicht houden op de correcte invoering van de gegevens en die data analyseren.

De inzameling en analyse van gegevens is cruciaal om te begrijpen wat er gaande is, wie de besmette personen zijn, waar het allemaal gebeurt en wat de trends zijn op korte en lange termijn.

Bijvoorbeeld, er zijn steeds meer gevallen van een ziekte in een bepaald gebied. De epidemiologen zullen contact opnemen met de gezondheidspromotoren, het outreachteam en het ministerie van Volksgezondheid die data inzamelen om te begrijpen waarom die gevallen vooral in dat gebied voorkomen en waarom het aantal gevallen stijgt. Samen met het gezondheidspromotieteam kan je dan besluiten om het outreachteam naar de lokale gemeenschap te sturen om de mensen te sensibiliseren, niet alleen over de symptomen van een bepaalde ziekte, maar ook over algemene hygiëne, zoals openbare ontlasting, water en sanering, of technieken om de handen te wassen, en om mensen met symptomen aan te moedigen zich te laten verzorgen.

Maar je moet ook rekening houden met de lange termijn: waardoor wordt de epidemie aangewakkerd? Wat zijn de ruimere dynamiek en de diepere oorzaken en waarom blijft de epidemie duren? Dat moet in de bredere strategie van de planning worden toegevoegd. Eigenlijk doen epidemiologen alle berekeningen, herkennen ze patronen en zetten ze de data om naar duidelijke inlichtingen over wat er gaande is en wat ze denken dat er moet gebeuren. Dat is belangrijk zodat onze collega's die informatie kunnen gebruiken om beslissingen te nemen of bevolkingsgroepen bewust te maken.

Je bent in Cambodja en Bangladesh geweest. Kan je ons iets over een van je missies vertellen?

In Bangladesh was ik gestationeerd in Cox's Bazaar, waar de vluchtelingenkampen voor Rohingya zijn. Ik moest de difterie-uitbraak helpen bestrijden bij de Rohingya-vluchtelingen en de Bengalese gastgemeenschap. Difterie is een bacteriële ziekte die zich verspreid via druppeltjes door niezen of hoesten. Onbehandeld kan de ziekte bijzonder dodelijk zijn en treft ze vooral kinderen en vrouwen.

Het is moeilijk om je voor te bereiden op zo een enorm vluchtelingenkamp. De omstandigheden zijn ronduit schrijnend. Het is een heuvelachtig gebied dat niet geschikt is om zo veel mensen zo dicht op elkaar te huisvesten. Ze hebben amper toegang tot proper water of schone toiletten en er bestaat een hoog risico op overstromingen en aardverschuivingen. Die overbevolkte omstandigheden in combinatie met zware regenval en haveloze onderkomens zijn de perfecte broeihaard voor de verspreiding van ziektes.

Je verbleef er maar twee maanden. Hoe heb je een verschil gemaakt?

Artsen Zonder Grenzen behandelde meer dan 5.500 difteriepatiënten. Mijn team en ik verbeterden het gegevensinzamelingssysteem om ervoor te zorgen dat patiënten correct geïnformeerd werden over zo'n 10 types formulieren, gaande van het hospitalisatieformulier tot het formulier voor de opvolging na 90 dagen. Dankzij een eenvoudig, maar efficiënt systeem en een goede documentatie konden we gemakkelijk familieleden opsporen, zodat we hen konden behandelen om verdere besmetting te voorkomen. We konden ook elke patiënt opvolgen om er zeker van te zijn dat ze wel degelijk herstelden van de ziekte. Ik nam ook contact op met het gezondheidspromotieteam om erop toe te zien dat de gemeenschap zich bewust wordt van het belang om een zorginstelling te bezoeken als ze symptomen hadden.

De uitbraak liep op zijn laatste benen toen ik vertrok, maar we moeten waakzaam blijven aangezien de ziekte nog blijft sluimeren in de gemeenschap. Als mensen geen zieken meer rond zich zien, zouden ze kunnen denken dat de uitbraak voorbij is, waardoor ze hun bezoek aan een zorginstelling zouden kunnen uitstellen. Als gevolg van een uitblijvende behandeling, zouden opnieuw meer patiënten kunnen sterven.

Wat me het meest verrast heeft, was de weerbaarheid van de Rohingya-vluchtelingen. Hoewel ze zoveel meegemaakt hebben en in bijzonder moeilijke omstandigheden leven, blijven ze hoopvol. Ik was vooral onder de indruk van onze Rohingya-vrijwilligers, die altijd gemotiveerd waren en elke dag weer bij de gemeenschap op bezoek gingen. Ze wilden hun landgenoten echt helpen en de ziekte uitroeien.

Kan je ons meer vertellen over het werk met je plaatselijke collega's? Stond je aan het hoofd van een team?

Natuurlijk moet je de data niet helemaal alleen verwerken. In Bangladesh kreeg ik een team van zeven nationale ambtenaren en medewerkers ter beschikking om de gegevens te helpen invoeren. Ze waren enthousiast, werkten al een tijd voor Artsen Zonder Grenzen en wilden nieuwe dingen leren. Ik was er maar twee maanden, terwijl sommige van mijn nationale collega's er al sinds het begin van de uitbraak waren. Als teamleider luisterde en keek ik eerst naar hun manier van werken. Daarna probeerde ik hen te helpen met dingen die ze niet gezien hadden of leerde ik hen iets nieuws, of probeerde ik hen te helpen wanneer het project een beetje bijgestuurd of veranderd moest worden. Ik denk dat het belangrijk is dat je hen helpt bij wat ze doen, maar dat je ook veel kan leren van hen en hun ervaring.

Ik moest er vooral voor zorgen dat ze enthousiast bleven en voortdurend correcte data invoerden. Ik probeerde hen erop te wijzen dat het noodzakelijk is om constant nauwgezet en met oog voor detail te werken, omdat de minste fout tot onjuiste gegevens kan leiden.

Over welke kwaliteiten moet een epidemioloog van Artsen Zonder Grenzen beschikken?

Je moet flexibel zijn, analytisch inzicht en oog voor detail hebben, heel precies te werk kunnen gaan en complexe ideeën op een eenvoudige manier kunnen uitleggen. Als je fouten maakt in de analyse van de gegevens, worden je fouten overgenomen door de klinische medewerkers, de coördinatoren, en zelfs je management die beslissingen moeten nemen.

Als je voor Artsen Zonder Grenzen werkt, sta je bovendien in dienst van de behoeften van de bevolking, die vrij snel kunnen veranderen. Denk maar aan een orkaan of hevige regenval met veel slachtoffers tot gevolg. Je moet bereid zijn om te stoppen met wat je doet, je teams te herorganiseren en een volledig nieuw systeem op te zetten om de nieuwe situatie aan te pakken.

Wat zou je zeggen tegen een epidemioloog die bij Artsen Zonder Grenzen wil solliciteren?

Je moet bereid en in staat zijn om lang weg te zijn van je geliefden, je familieleden en je vrienden. Artsen Zonder Grenzen zal er alles aan doen om je een goede toegang tot internet of telefoondiensten te bieden, maar dat is niet altijd mogelijk. Je zal niet het beste eten hebben of comfortabel slapen, maar je moet aanvaarden dat dat deel uitmaakt van het werk. Het schept bijzonder veel voldoening om te weten dat ik een directe impact heb op de levens van mensen die onze hulp nodig hebben.

Als je van data houdt, analyses kan maken of ze begrijpt, oog voor detail hebt en wilt werken in een multidisciplinaire omgeving in nauwe samenwerking met gezondheidspromotoren en klinisch personeel om de verspreiding van een ziekte te stoppen of een uitbraak af te wenden, dan is deze job je op het lijf geschreven.

Terug naar het profiel epidemioloog