De kunst van gynaecologie op het terrein

Karthika Devarajan, een jonge Canadese gynaecologe, werkt in North York General Hospital in het Canadese Toronto. Twee maanden per jaar neemt ze vrijaf om met Artsen Zonder Grenzen zes weken op missie te gaan. Na afloop van haar derde missie maakt ze de balans op van haar ervaringen.

Hoeveel missies heb je voor Artsen Zonder Grenzen gedaan en hoe combineer je dat met je praktijk in Canada?

Ik ben inmiddels al op missie vertrokken naar Pakistan, Nigeria en Afghanistan. Met het ziekenhuis ben ik overeengekomen dat ik elk jaar twee maanden vrijaf mag nemen en dat mijn praktijk dan door iemand anders wordt overgenomen. Aanvankelijk was ik bang om patiënten te verliezen, maar tot mijn grote verbazing toonden ze veel begrip.

Wat bracht je ertoe om bij Artsen Zonder Grenzen te solliciteren?

Toen ik in het laatste jaar aan de universiteit zat, kwam een gynaecologe van Artsen Zonder Grenzen een presentatie geven. Ze vertelde zo gepassioneerd over haar werk en het leek makkelijker dan ik dacht om aan de criteria te voldoen. Ze zei dat ze op zoek waren naar gynaecologen, vrouwen in het bijzonder, die flexibel zijn en graag reizen. Bovendien stelde ik vast dat het mogelijk was om korte missies te doen. Ik dacht dat je minimaal negen maanden op missie moest, maar kortere perioden zijn dus ook mogelijk. Het leek allemaal wel te doen.

Wat is je favoriete en je minst geliefde onderdeel van het terreinwerk?

Het opleidingsaspect en het contact met de patiënten is het leukste onderdeel van mijn job. Bovendien heb ik een paar waanzinnige trucs geleerd! In Nigeria kregen we meermaals per dag te maken met post-partumbloedingen. Dat komt nauwelijks voor in Canada, maar als het gebeurt, gebruiken we een weinig invasieve techniek waarbij de radioloog een draad door de slagader haalt om de bloedtoevoer te blokkeren.

In Nigeria moesten we echter een andere snelle techniek hanteren, waarbij we de onderbuik openen en de slagaders afbinden om het bloeden te stoppen. Dat had ik nooit eerder gedaan, behalve op een modelpop tijdens een geavanceerde chirurgische vaardighedencursus van Artsen Zonder Grenzen in Düsseldorf. Ik was dus blij dat er een meer ervaren buitenlandse gynaecoloog in Nigeria aanwezig was om me te tonen hoe het moet.

Je moet ook veel gecompliceerde vaginale bevallingen begeleiden die in Canada via een keizersnede zouden gebeuren. Soms vind ik dat we hier zo snel overgaan tot een keizersnede dat we de kunst van de gynaecologie verliezen.

Het minst leuke aspect zijn de interculturele verschillen, en kwesties in verband met gendergelijkheid in het bijzonder.

Geef eens een voorbeeld.

Ik vond het niet leuk dat we in Pakistan en Afghanistan een hoofddoek moesten dragen. Bovendien had ik het bijzonder moeilijk met het gebrek aan vrouwenrechten. Je mag niets doen aan het lichaam van een vrouw zonder toestemming te vragen aan haar man of een mannelijk familielid. Zo moet je soms een jongetje van 14 jaar overtuigen om ermee in te stemmen dat zijn moeder geopereerd wordt. Zulke dingen zijn verschrikkelijk onrechtvaardig, maar het nationale team hielp me om de situatie beter te begrijpen. Het was fantastisch om met hen samen te werken, zeker als je bedenkt hoe moeilijk het voor hen moet zijn om zich na enkele maanden telkens weer aan een nieuwe expat te moeten aanpassen.

Ik moet toegeven dat ik de plaats van mijn eerste missie in Timurgara moest googelen omdat ik er nog nooit van gehoord had! (lacht) Ik werd bang toen ik al die beelden van mensen met burka's zag. Gelukkig belde de huidige landverantwoordelijke in Pakistan – ook een Canadees – me op om me gerust te stellen. Hij sprak over de interessante projecten en de strenge veiligheidsmaatregelen. Vervolgens besliste ik om te gaan en het was een fantastische ervaring!

Kan je ons wat meer vertellen over het opleidingsgedeelte van de job?

Op het vlak van gynaecologie zijn veel zaken waarmee je geconfronteerd wordt, herkenbaar: stuitliggingen, post-partumbloedingen, zwangerschapsstuipen enz. Op het terrein zijn die complicaties ernstiger, maar je kent ze tenminste wel. Ik kon mijn nationale team van obstetrisch gynaecologen en vroedvrouwen dan ook makkelijker en met meer zelfvertrouwen opleiden, omdat ik wist wat me te doen stond. Ik volgde daarnaast altijd de protocollen van Artsen Zonder Grenzen op en vroeg ook aan mijn team hoe zij de patiënten zouden behandelen. Na afloop van deze derde missie voel ik ook dat mijn opleidingsvaardigheden verbeterd zijn. Bovendien vind ik dat ik nu meer kan doen in een kortere tijdsspanne, wat dan weer belangrijk is omdat mijn missies zo kort zijn.

Is er een patiënt die je altijd zal bijblijven?

Ik zal nooit vergeten hoe een 25-jarige vrouw de materniteit binnenkwam in Afghanistan. Ze was er heel erg aan toe. Ze was zo veel bloed verloren dat ze in shock was. Ze had een post partumbloeding omdat de placenta na de bevalling van haar derde kind niet van de baarmoeder loskwam. We namen haar mee naar de operatiekamer om een hysterectomie uit te voeren, maar tijdens de operatie kreeg ze een hartstilstand. Op de een of andere manier is de anesthesist erin geslaagd haar te reanimeren en te stabiliseren.

Ik vreesde het ergste voor haar herstel, maar dat viel uiteindelijk mee, want de volgende ochtend was ze wakker en sprak ze normaal. 's Namiddags begon ze echter opnieuw zwaar te bloeden en om het bloeden te stoppen, ‘pakten we haar in’ met compressen. Dat was nog zo'n trucje dat ik van mijn collega-obstetrisch gynaecoloog in Nigeria leerde. We waren niet zeker of ze het zou halen, omdat ze er nog altijd slecht aan toe was, zelfs met de compressen. De Belgische anesthesist bleef de hele nacht aan haar zijde waken.

Er staken nog veel complicaties de kop op, maar als bij wonder kwam ze er weer bovenop. Je zou niet verwachten dat iemand in die staat zou kunnen overleven in zulke moeilijke omstandigheden. Maar ze was duidelijk heel sterk en wilde leven. Ik stond versteld van wat je kan bereiken met eenvoudige medische instrumenten en zonder een afdeling intensieve zorgen.

Het was een schoolvoorbeeld van teamwerk: de anesthesist wilde niet opgeven en bleef reanimeren, de andere chirurg en ik opereerden haar tot drie keer toe, de pediatrische verpleegkundige hielp ons de dunste ader in haar been te vinden toen we zelf geen aders meer vonden, de vroedvrouwen hielden haar een hele nacht in het oog ...