CYCLI VAN GEWELD IN HONDURAS

TEGUCIGALPA

In Honduras valt het geweld niet te ontwijken. Zelfs niet thuis. De straten van grote steden zoals Tegucigalpa en San Pedro Sula worden gedomineerd door misdaad en conflict. Huiselijk en seksueel geweld zijn ook alomtegenwoordig, vaak met vrouwen en kinderen als dupe. Corruptie, angst voor vergelding en beperkte toegang tot essentiële gezondheidsdiensten laten slachtoffers vaak onbeschermd achter. En meestal hebben ze geen andere keuze dan te vluchten.

Om deze problemen aan te pakken, lanceerde Artsen Zonder Grenzen haar servicio prioritario, een prioriteitsdienst om medische en psychologische noodhulp aan slachtoffers van geweld te verlenen. In samenwerking met het Hondurese ministerie van Volksgezondheid behandelt deze dienst, gratis en vertrouwelijk, patiënten al sinds 2011 in twee gezondheidscentra en in het grootste ziekenhuis van Tegucigalpa.

Eind 2017 bleek uit een studie van het Vluchtelingenagentschap van de Verenigde Naties dat er in de 20 voornaamste gemeenschappen in Honduras ongeveer 174.000 intern ontheemden leefden. De factoren die daartoe hebben bijgedragen, zijn heel duidelijk te zien in Nueva Capital, een gemeente net buiten Tegucigalpa. Nueva Capital, dat grotendeels door de maras wordt gedomineerd, is één van de gevaarlijkste nederzettingen in de regio geworden. De meeste mensen leven er in diepe armoede, zelfs zonder elementaire diensten zoals water, sanitaire voorzieningen en elektriciteit.

Artsen Zonder Grenzen heeft in Nueva Capital onlangs een kliniek hersteld die oorspronkelijk werd gebouwd door leden van de gemeenschap zelf. Nu biedt ons team er primaire en mentale gezondheidszorg aan maar liefst 60.000 mensen uit de regio. Op een maandagochtend om 9 uur zit de wachtruimte van de kliniek al vol. De meesten zijn vrouwen en kinderen – sommigen nog heel jong – maar er zijn ook enkele mannen onder hen.

Grote behoefte aan psychologische diensten

“Hier is een grote behoefte aan psychologische diensten", stelt Brenda Villacorta, psycholoog voor Artsen Zonder Grenzen. "Bij een schotwonde kunnen we de verwonding behandelen, maar je ziet niet altijd de psychologische wonde die daarmee samenhangt. Ik behandel rouw-, angst- en depressiestoornissen, en seksueel en huiselijk geweld." In Nueva Capital is geweld deel van het leven. Veel mensen in deze gemeenschap, als ze al het geluk hebben om werk te vinden, pendelen naar Tegucigalpa. Onderweg riskeren ze overvallen of ontvoerd te worden, of zelfs nog erger.

Verhuizing en ontheming als gevolg van geweld neemt toe in Honduras. "Het aantal intern ontheemden groeit", zegt Jorge Alberto Castro, psycholoog in de kliniek van Artsen Zonder Grenzen binnen het Alonso Suazo gezondheidscentrum van Tegucigalpa. "Deze mensen móeten verhuizen - als ze dat niet doen, zullen ze steeds opnieuw door dezelfde trauma’s heen gaan."

Ilma’s verhaal

Vandaag is de 54-jarige Ilma naar de kliniek gekomen met maagproblemen. Ze verhuisde in 2004 naar Nueva Capital, vertelt ze, op zoek naar werk. Nadat haar man werd vermoord tijdens een overval, bleef ze alleen achter met haar zoon. Ze is bang voor zijn veiligheid. "Het is moeilijk om in Nueva Capital te wonen", zegt ze. "Mijn zoon is al meermaals aangevallen. Hij wil teruggaan naar La Paz; het is daar veiliger, maar de economische situatie is er niet goed." Ilma en haar zoon zitten, net als vele anderen in Honduras, vast in een cyclus van geweld en uitsluiting. Ondanks de risico's, heeft ze al overwogen om de reis naar het noorden te maken en een ​​nieuw leven op te bouwen in de Verenigde Staten. "Ik weet dat de reis naar de VS niet zonder gevaar is, en als arme mensen hebben we niet genoeg geld om op een legale manier te gaan. Maar ik voel me niet veilig in Tegucigalpa."

CHOLOMA

Nabij het industriële centrum van San Pedro Sula en de grens met Guatemala, ligt de stad Choloma. Choloma is de derde grootste stad in Honduras, met een bevolking van ongeveer 250.000 mensen. De vele fabrieken, lokaal bekend als maquilas, trekken mensen uit het hele land aan, op zoek naar werk. Maar door de lage lonen en de slechte arbeidsomstandigheden leven velen nog steeds in armoede.

Ook in Choloma heerst er veel misdaad en, net als in Tegucigalpa, lopen vrouwen en meisjes vaak het grootste risico. Ook hier bieden de teams van Artsen Zonder Grenzen zorg in mentale, seksuele en reproductieve gezondheid, met een focus op zorg voor overlevenden van seksueel geweld. In de lente van 2017 begonnen onze teams met de ondersteuning van een lokale kliniek van het ministerie van Volksgezondheid in Choloma. Die worstelde met budget- en personeelsbeperkingen. De faciliteit biedt nu seksuele en reproductieve gezondheidsdiensten, spoedeisende hulp en biedt zwangere vrouwen een alternatief voor overvolle openbare ziekenhuizen. Elders in Choloma biedt Artsen Zonder Grenzen preventieve en curatieve diensten, waaronder gezondheidseducatie, in een andere kliniek in de wijk La López.

Het verhaal van Ambar Assaf

Ambar Assaf is psycholoog voor Artsen Zonder Grenzen in La López. "De mensen hier zijn diep getroffen door geweld, vooral vrouwen," zegt ze. "De patiënten die ik behandel, zijn meestal jonge vrouwen tussen de 15 en 35 jaar oud. Lichamelijk geweld, psychologisch geweld en seksueel geweld is hier uiterst gewoon. Veel vrouwen zijn depressief. Ze hebben geweld meegemaakt en hebben dat genormaliseerd, als verdedigingsmechanisme.”

Assaf en haar team helpen hun patiënten hun ervaringen te verwerken en enige vorm van controle over hun leven te herwinnen. Maar de alomtegenwoordigheid en intensiteit van het geweld in Choloma kan diepe littekens achterlaten. "Eén van de gevallen die me het meeste bijbleef was een gezin", zegt Assaf. "Een zwangere vrouw met twee kinderen, zes en acht jaar oud. Op een dag kwam de man niet thuis. Buren hadden zijn lichaam op straat gevonden en waarschuwden de vrouw. Ze nam haar kinderen mee toen ze ging kijken. De man was gewurgd en zijn lichaam verkeerde in een erg slechte conditie. De kinderen hadden alles gezien. Zulke gevallen zie je de hele tijd in dit gebied."

“Het gezin verhuisde naar een andere stad. Maar ook daarna voelden ze zich nog steeds niet veilig”, zegt Assaf. “En omdat ze gedwongen de stad hadden verlaten, hadden ze plots geen toegang meer tot sociale netwerken en economische kansen. De moeder zal binnen een maand bevallen. Ze overweegt terug te keren naar Choloma, omdat er geen jobs zijn in de stad waarheen ze zijn gevlucht.”

Ons team biedt emotionele steun aan die kinderen en leert hen dat trauma te verwerken. Ondertussen wordt het gezin nog steeds geconfronteerd met een onmogelijke keuze, een keuze waarmee vele Hondurezen te maken krijgen: blijven waar ze zijn en je leven riskeren, of proberen weg te raken en onderweg je leven riskeren in een gok op een betere toekomst. Assaf woont zelf in het nabijgelegen San Pedro Sula. "We hebben allemaal al mensen op straat zien sterven. We kunnen de situatie hier niet veranderen, we kunnen enkel maar de mensen ondersteunen die met het geweld moeten leven."

La Lima

Veel mensen die herhaaldelijk zijn ontheemd binnen Honduras, maken uiteindelijk de wanhopige keuze om naar het noorden te reizen, door Guatemala en Mexico, in een poging om de Verenigde Staten te bereiken. Hoewel de route naar het noorden verraderlijker en de kans op uitzetting uit de VS groter wordt met het Amerikaanse nultolerantiebeleid, blijven heel veel mensen de reis toch ondernemen. Dat speelt in de kaart van de coyotes, zoals de mensensmokkelaars daar worden genoemd. Die beleven gouden tijden. De route van Honduras naar de VS is in korte tijd gestegen van 6.000 naar 10.000 dollar. Vele coyotes bieden zelfs heuse ‘pakketten’ aan met drie kansen om de VS te bereiken. Het geweld en de wanhoop zijn echter zo groot dat veel ontheemden de VS nog steeds als enige alternatief zien. Voor hen zijn de coyotes hun enige toevluchtsoord bij het ondernemen van de tocht.

Duizenden worden onderweg in Guatemala of aan de Amerikaans-Mexicaanse grens opgepakt en terug afgevoerd naar Honduras. Elke week belanden honderden van deze mannen en vrouwen in La Lima, een migrantencentrum in San Pedro Sula. Opgericht in 2000, wordt het vandaag geleid door een katholiek zusterschap, Las Hermanas Scalabrinianas, in samenwerking met de Hondurese overheid. De gedeporteerden vanuit de VS of Mexico hebben hier toegang tot een eenvoudige triage, om hun behoefte aan medische of psychologische zorg te evalueren, tot legale immigratiediensten en beperkte hulp bij het vinden van een verblijfsplaats in geval ze geen huis hebben om naar terug te keren.

Een team van Artsen Zonder Grenzen – bestaande uit een dokter, een sociaal werker en een psycholoog – biedt ondersteuning aan de schaarse medische en geestelijke gezondheidsdiensten die beschikbaar zijn in La Lima. Er is een kleine medische praktijk waar de gedeporteerden terechtkunnen voor basiszorg en doorverwijzingen voor ziekten zoals tuberculose of hiv. Sommige mensen komen ook binnen met verwondingen, vooral degenen die uit Mexico zijn gedeporteerd. Ze krijgen verwijzingen voor medische zorg en worden aangemoedigd om in San Pedro Sula te blijven.

Veel mensen die na deportatie in La Lima aankomen, kunnen nergens heen. De hermanas schatten dat ongeveer 40 procent van de gedeporteerden, opnieuw zal proberen de VS te bereiken, ook al is algemeen bekend dat het aantal deportaties toeneemt en kregen veel van deze mensen al met geweld, kidnapping of erger te kampen tijdens eerdere pogingen. Van januari tot juli 2018 heeft het centrum al 3.500 gedeporteerden meer ontvangen in vergelijking met dezelfde periode vorig jaar. Sommige mensen hebben La Lima maar liefst vijf keer doorlopen in een enkel jaar.