Jemen: zelf eten, of mijn kind voeden?

Artsen Zonder Grenzen (AZG) maakt zich zorgen over de toename van ondervoeding onder moeders in Jemen in de afgelopen twee jaar. 

Mayasa zit op het bed van haar zoon in het Abs algemeen ziekenhuis in de Jemenitische provincie Hajjah. De tweejarige Mohammad werd opgenomen in het therapeutisch voedingscentrum van het ziekenhuis nadat bij hem ondervoeding, longontsteking en diarree was vastgesteld.

Mohammad neemt al een tijdje geen voedsel meer op. Toen hij een baby was, kon Mayasa zich geen flesvoeding veroorloven, dus gaf ze hem koemelk, brood en aardappelen. Dit is Mohammeds vijfde verblijf in het therapeutisch voedingscentrum, de eerste keer was hij net zes maanden oud.

Het therapeutisch voedingscentrum in het ziekenhuis van Abs wordt gesteund door AZG en hoewel Mohammeds behandeling gratis is, heeft Mayasa zich in de schulden moeten steken om de hoge transportkosten dat een twee tot drietal uur reizen is, te dekken. Desondanks zal Mayasa haar zoon altijd naar het ziekenhuis te brengen als hij ziek wordt. Ze geeft veel om de gezondheid van haar kinderen, soms ten koste van haar eigen gezondheid. Ze is zwanger van haar vierde kind en raakte al na vier maanden ondervoed.

Moeders slaan maaltijden over om hun kinderen te kunnen voeden

"Mijn kinderen zijn bij hun oom gaan ontbijten en ik ben vanmorgen met een lege maag naar het ziekenhuis vertrokken," zegt Mayasa. "Ik heb geen geld voor eten. Als ik 's ochtends eet, heb ik niets over voor de lunch en het avondeten."

Zoals veel Jemenitische moeders maakt Mayasa zich elke dag zorgen over hoe ze haar kinderen te eten zal geven en staat ze voor de keuze om zichzelf te voeden of haar deel voor hen achter te laten. 

"We zien veel verzorgers in het intramurale therapeutische voedingscentrum die zelf ondervoed zijn," zegt dokter Hilaire Pato, kinderarts van AZG in het Abs ziekenhuis. "Dit komt door de voedselonzekerheid in Jemen. Als een vrouw ondervoed is, is het moeilijk voor haar om haar baby te onderhouden."

Dit wordt herhaald op de kraamafdeling van het ziekenhuis. Saada is hoogzwanger en is net opgenomen vanwege een bloeding en een darmverstopping. Ze is ook ondervoed. Saada heeft tijdens haar zwangerschap geen prenatale controles gehad door de hoge kosten om naar het dichtstbijzijnde gezondheidscentrum te gaan. 

Saada's geboortedorp is "dood", zoals ze het zelf zegt, zonder werk of manieren om in haar levensonderhoud te voorzien. Haar gezin van acht heeft moeite om genoeg te eten te vinden. "We eten brood en drinken thee, maar geen vlees of vis", zegt ze. "Vroeger kregen we voedselhulp - alleen een zak meel en een fles olie - maar dat is vijf maanden geleden gestopt."
AZG meet de midden-bovenarmomtrek van alle vrouwen die worden opgenomen op de kraamafdeling van Abs om hun voedingsstatus te bepalen. Het aantal vrouwen met matige of ernstige ondervoeding is de afgelopen twee jaar gestaag toegenomen.

Ondervoeding onder moeders is gestaag toegenomen in de voorbije jaren

In 2021 was 51 procent van de vrouwen die werden opgenomen voor kraamzorg in het Abs ziekenhuis ondervoed, terwijl 4 procent ernstige acute ondervoeding had. 

In 2022 steeg dit naar 64 procent, waarbij 6 procent aan ernstige acute ondervoeding leed. In februari 2024 was maar liefst 68 procent van de vrouwen die werden opgenomen op de kraamafdeling ondervoed.  

Zestig kilometer van Abs, in het door AZG gesteunde moeder- en kindziekenhuis Al-Qanawis in de provincie Al-Hudaydah, de situatie vergelijkbaar. In 2023 was 47 procent van de opgenomen vrouwen ondervoed, wat in februari 2024 steeg tot 49 procent. 

Ondervoeding brengt complicaties mee voor moeder en kind

"Zwangere vrouwen met ondervoeding lopen een groter risico op complicaties tijdens de zwangerschap en de bevalling, met als belangrijkste ijzertekort of bloedarmoede", zegt Dr. Pato. "Een ondervoede vrouw loopt een groot risico om een ondervoede baby te krijgen. Het zal voor haar ook moeilijker zijn om haar kind borstvoeding te geven."

Het risico dat ondervoede moeders baby's baren die zelf gevoelig zijn voor ondervoeding blijkt duidelijk uit het voedingsprogramma van AZG in Abs, waar 24 procent van alle opnames in 2023 kinderen jonger dan zes maanden waren. 
In een poging om vrouwen en kinderen met ondervoeding op te sporen en te voorkomen dat hun toestand verslechtert, gaan gezondheidswerkers van AZG van deur tot deur in de provincie Al-Hudaydah om de midden-bovenarmomtrek van kinderen, zwangere vrouwen en nieuwe moeders te meten. Iedereen die tekenen van ondervoeding vertoont, wordt doorverwezen naar het dichtstbijzijnde gezondheidscentrum met therapeutische voedingscapaciteit. 

Daarbovenop is de toegang tot gezonheidszorg zeer gering, wat gevolgen heeft voor pre- en post natale zorg

Gezondheidswerkers van AZG hebben echter gemeld dat het moeilijk is om de continuïteit van de behandeling van ondervoede zwangere vrouwen en jonge moeders te garanderen, omdat er in de regionale gezondheidscentra grote hiaten zijn in deze programmering.

De ondervoedingscrisis in Jemen heeft veel onderliggende oorzaken. Na meer dan tien jaar conflict en een aanhoudende economische crisis zijn veel mensen in Jemen hun middelen van bestaan kwijtgeraakt. Door de hoge inflatie is de koopkracht van de mensen gedaald, waardoor ze zich niet voldoende voedzaam voedsel kunnen veroorloven. De afnemende distributie van voedselhulp, waaronder de opschorting van de algemene voedseldistributies van het Wereldvoedselprogramma (WFP) in het noorden van Jemen, heeft de reeds penibele situatie nog verergerd.

Tegelijkertijd is de toegang tot medische zorg ernstig beperkt door het gebrek aan functionerende eerstelijnsgezondheidszorgfaciliteiten en de hoge transportkosten. Dit heeft gevolgen voor de toegang van zwangere vrouwen tot prenatale en postnatale zorg, waardoor vroege tekenen van ondervoeding niet worden ontdekt. 
Daarnaast weten veel vrouwen in Jemen niet dat borstvoeding het risico op ondervoeding bij hun kinderen en de bijbehorende complicaties kan verminderen.

"Om het probleem van ondervoeding onder moeders en kinderen in Jemen aan te pakken, is het cruciaal om de kritieke gaten in de voedings- en voedselhulpprogramma's te dichten," zegt Dr. Pato. "Gezien de dramatische tekorten in donorfinanciering die we in Jemen zien, is het essentieel dat er een gerichte aanpak komt die zich richt op de meest kwetsbare groepen, met name kinderen jonger dan vijf jaar, zwangere vrouwen en jonge moeders. Er is ook een grote behoefte om het bewustzijn over het belang van borstvoeding te vergroten. Dit zal helpen om het risico op ondervoeding en de complicaties die daarmee gepaard gaan te verminderen."