Geestelijke gezondheidszorg

Voor mensen die geweld of natuurrampen hebben meegemaakt, gaat overleven verder dan het lichamelijk welzijn. Zelfs nadat hun fysieke verwondingen zijn behandeld, kunnen verborgen psychologische wonden achterblijven. Artsen Zonder Grenzen biedt ook psychologische hulp zodat die patiënten hun leven niet hoeven te laten definiëren door traumatische ervaringen.

het belang van geestelijke gezondheidszorg

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie krijgt ongeveer 1 op 4 mensen vroeg of laat te maken met een geestelijke aandoening. ​​Ongeveer 60% daarvan zoekt geen hulp. Een percentage dat waarschijnlijk dramatisch toeneemt in contexten van conflict, natuurrampen of een gebrek aan essentiële gezondheidszorg. Daarom hecht Artsen Zonder Grenzen veel belang aan het leveren van geestelijke gezondheidszorg tijdens humanitaire noodsituaties.

In 1998 erkende Artsen Zonder Grenzen formeel het belang van geestelijke gezondheidszorg als onderdeel van haar noodwerk. Twee decennia later, in 2017, voerden onze teams op een jaar tijd 306.300 individuele consultaties en 49.800 groepssessies uit, in 52 landen. De psychosociale ondersteuning die Artsen Zonder Grenzen biedt via deze consultaties richt zich op het helpen van mensen om de traumatische ervaringen die ze hebben meegemaakt, te verwerken. Het directe doel is om hun symptomen te verminderen en hen te helpen een normaal leven te leiden.

Slechte levensomstandigheden in vluchtelingenkampen

Humanitaire crisissen kunnen intens mentaal lijden veroorzaken. Veel van de mensen die door Artsen Zonder Grenzen werden geholpen, zijn gescheiden van hun familie of zijn getuige geweest van de dood van dierbaren. Anderen zijn sinds lang op de vlucht geslagen, op zoek naar onderdak en veiligheid. Van huis weg gedwongen worden, is in het bijzonder een probleem voor mensen die dan al lijden aan psychische stoornissen. Zij verliezen toegang tot behandeling en routinezorg, waardoor ze nog veel ernstigere condities ontwikkelen.

In Zuid-Soedan was het beschermingsprogramma in Malakal ontworpen ter bescherming van de lokale bevolking tegen geweld. Toch beïnvloedden moeilijke levensomstandigheden, een verlies van hoop, een gevoel van opsluiting en beperkte kansen op werk, de geestelijke gezondheid van degenen die in het kamp woonden. In 2016, stelde Artsen Zonder Grenzen er een verhoging van het aantal zelfdodingen of pogingen tot zelfdoding, zelfs onder kinderen.

In het vluchtelingenkamp van Moria, op het Griekse eiland Lesbos, heeft het beleid om asielzoekers voor onbepaalde tijd vast te houden, ernstige gevolgen gehad voor de geestelijke gezondheid van de 9.000 mensen die daar worden vastgehouden. De onzekere situatie treft alle mensen die daar worden vastgehouden, maar vooral kinderen. In 2018 constateerde een team van Artsen Zonder Grenzen dat bijna 25% van de kinderen aan zelfverminking deed, suïcidale gedachten had of zelfs al een zelfmoordpoging had ondernomen. Veel kinderen hebben last van paniekaanvallen en constante nachtmerries. Fatima* vertelt over het effect dat de situatie in Moria heeft op haar dochter van 14: "Ze loopt altijd met een mes rond en zegt dat ze zichzelf pijn zal doen. Ik heb al twee keer een mes gevonden onder haar kussen."

Uitdagingen in het verstrekken van psychologische hulp

Veel mensen worden geconfronteerd met barrières om psychologische hulp te zoeken. Eén daarvan is dat velen niet begrijpen wat die hulp precies inhoudt, hoe het hen kan helpen of dat ze het misschien zelfs nodig hebben. Psycholoog Deborah Duarte herinnert zich nog de vluchtelingen die toekwamen in het vluchtelingenkamp van Daadab, in Kenia. "Deze mensen konden de impact van hun ervaringen op hun lichamelijke en geestelijke gezondheid niet inschatten. Zij beseften pas hun eigenlijke toestand wanneer ze merkten dat ze niet meer verder konden zonder hulp”, zegt ze.

Andere obstakels voor het verlenen van psychologische ondersteuning bij projecten van Artsen Zonder Grenzen zijn talige en culturele barrières, te korte contacten tussen hulpverlener en patiënt en het sociale stigma dat vaak rust op geestelijke gezondheidsproblemen.

Elke situatie vereist een verschillende aanpak van de consulenten, psychologen en psychiaters. In sommige gevallen worden consulenten opgeleid om mensen te helpen praten over hun ervaringen, hun gevoelens te verwerken en hen te leren ermee om te gaan. In andere gevallen kiezen psychologen voor individuele therapiesessies, vaak met een specifieke focus.

Zorg voor individu én gemeenschap

Amir* is 35 jaar en wordt behandeld door Artsen Zonder Grenzen in Sulaymaniyah, in Zuid-Irak. Hij verliet zijn thuis in Salaheddin toen de Islamitische Staat (IS) zijn stad belegerde en de voedselvoorraad afsneed. Hij begon te lijden aan angststoornis en slapeloosheid. "Ik denk te veel, ik word zenuwachtig en kan niet slapen. Ik blijf de hele nacht wakker, zit tot ’s ochtends in een hoek van de kamer. Ik ben er ziek van geworden. Vroeger had ik pijn in mijn maag en mijn borst. Ik ging naar verschillende dokters, maar die hielpen mij niet. Pas wanneer ik behandeld werd door een psycholoog van Artsen Zonder Grenzen, merkte ik vooruitgang. Hij moedigde me aan om zeker elke dag mijn tent te verlaten en sociaal contact te zoeken met anderen, om te sporten en te vermijden dat ik alleen thuis bleef.

Een ander aspect van de geestelijke gezondheidszorg is psycho-educatie, waarbij gemeenschappen worden onderwezen over het belang van geestelijke gezondheidszorg en tekenen en symptomen waarop ze moeten letten, leren herkennen. Psycho-educatie kan, net als therapie, in groep worden gedaan.

Psychologische hulpverlening is soms creatief

De teams van Artsen Zonder Grenzen gebruiken soms creatieve benaderingen om mensen bewust te maken van het belang van psychologische zorg. In Mweso, een stad in het oosten van de Democratische Republiek Congo (DRC) waar veel plaatselijk ontheemden in een gastgemeenschap wonen, werden de therapeuten van Artsen Zonder Grenzen performers. Zij treden op voor een publiek tot 200 personen met muziek, dans en dramatische scènes. Hun uitvoeringen informeren die mensen dat Artsen Zonder Grenzen in de gemeenschap aanwezig is om er te luisteren en hen te helpen.

Bouwen op lokale structuren

In elk van die gevallen is het essentieel om de structuren te begrijpen die al bestaan ​​in de gemeenschappen waarin patiënten leven en de emotionele steun die deze kunnen bieden. Wanneer onze teams in een nieuwe gemeenschap aan de slag gaan, is de eerste stap om de lokale leiders te identificeren. Zij kunnen het team de strategieën tonen die het best overeenkomen met de noden van de mensen. Gemeenschappen moeten zichzelf vaak als één geheel opnieuw opbouwen om de identiteit van hun leden te helpen versterken.

In veel gevallen zijn de leden van de psychologische teams daadwerkelijk zelf lid van de gemeenschap die wordt geholpen, wat erg nuttig kan zijn. Ze zijn zich bewust van de sociale taboes die binnen de gemeenschap leven rondom geestelijke gezondheid en van de traumatische gebeurtenissen waaraan de patiënten zijn of worden blootgesteld. "Als consulenten helpen we niet alleen onze patiënten door naar hen te luisteren, maar we zijn ook verbonden door de gemeenschappelijke ervaringen", zegt Stanley, een consulent in DR Congo. “Wanneer iemand naar ons komt die zijn huis is kwijtgeraakt, zeg ik ‘Oh, je bent je huis kwijtgeraakt. Ik begrijp dat je hier diep van onder de indruk bent. Dat was bij mezelf ook zo.’ Onze sessies worden in de eerste plaats gehouden om onze patiënten te helpen, maar wanneer we nadenken over onze gedeelde ervaringen, vinden we als consulent vaak ook troost.”

De lokale context en zijn specifieke details bepalen de beste manier voor Artsen Zonder Grenzen om de betreffende gemeenschap te ondersteunen. Psychosociale ondersteuningsteams zijn er om individuen en gemeenschappen toegang te geven tot de tools die ze al in zich hebben om zichzelf herop te bouwen.

Hulp aan de hulpverlener

Maar ook de geestelijke gezondheidswerker zelf heeft vaak nood aan mentale zorg. Vaak werken ze ver weg van huis, onder de druk die noodhulp met zich meebrengt, terwijl van hen wordt verwacht dat ze de traumatische ervaringen van elke patiënt kunnen verwerken. Ze hebben vaak nood om hun angsten en andere gevoelens te kunnen uiten.

Bij thuiskomst na langdurig werken in een project van Artsen Zonder Grenzen is psychologische steun vaak het meest nodig. Medewerkers moeten opnieuw ontdekken wie ze zijn en keren terug naar hun leven, met ervaringen die vaak psychologische littekens hebben veroorzaakt. Velen worstelen met de wetenschap dat voor veel van hun patiënten een terugkeer naar huis geen optie is en dat er nog een lange weg te gaan is. Het is echter essentieel in het proces dat ze betekenis vinden voor de ervaringen die ze hebben meegemaakt en zich opnieuw kunnen aanpassen aan een normale routine. Pas daarna, als ze dat willen, zullen ze klaar zijn voor een nieuw project, waar ze opnieuw zullen kunnen zorgen voor de zichtbare en onzichtbare wonden van hun patiënten.

*Alle namen zijn veranderd op vraag van de patiënten